تحلیل روش ابوریحان بیرونی در حوزه انسان شناسی دین

به گزارش مرکز اطلاع رسانی و روابط عمومی در این جلسه که پنجشنبه 26 آذر در سالن کنفرانس شهید بهشتی دانشگاه ادیان و مذاهب با حضور دکتر الله کرم کرمی پور به عنوان استاد راهنما، دکتر مهدی لک زائی و دکتر رضا توکلی، اساتید مشاور و دکتر ابوتراب طالبی و دکتر حمیدرضا شریعتمداری در جایگاه اساتید داور برگزار شد، دانشجو ولی الله نصیری از پایان نامه اش دفاع کرد.

در چکیده این پایان نامه آمده است: بازسازی و بازاندیشی، آثار و اندیشه‌های دانشمندان قدیم و انطباق آن آثار با اندیشه های دانشمندان امروزی به تولید و توسعه دانش‌ها در پیشبرد اهداف منتهی می‌گردد. ابوریحان بیرونی یکی از دانشمندان صاحب سبک و بینش ژرف در حوزه انسان شناسی دین بوده است؛ او با در پیش گرفتنِ روش خاص علمی و خلق آثار مکتوب به شیوه مقایسه‌ای و تجربی در زمانه خود، گفتمان جدیدی را بوجود آورد به طوری که کشف و تحلیل آثار او برای انسان‌شناسانِ سده‌های هیجده و نوزده غرب به عنوان یکی از پایه‌گذاران انسان‌شناسی و دین‌شناسی تطبیقی تلقی شده است. این رساله در بررسی این پرسش که روش و بینش ابوریحان بیرونی در خصوص باورهای دینی چیست و چگونه به مطالعه آیین‌ها و اعتقادات «دیگر» ادیان، پرداخته است در پنج فصل تحلیل، تبیین و تدوین شده است. در فصل اول، به کلیات و ایضاحِ برخی مفاهیم و نیز قلمرو موضوع تحقیق و همین طور زندگی و زمانه و آثار اصلی بیرونی پرداخته شده است. در فصل دوم، انواع روش و رویکردهای انسان‌شناسی و پارادایم‌های انسان‌شناسی مورد توجه قرار گرفته است. فصل سوم این رساله، به منظومه فکری ابوریحان در حوزه‌هایی مثل پدیدارشناسی، معرفت‌شناسی و خاستگاه علمی ایشان پرداخته شد. فصل چهارم و ذیل بحث بینش انسان‌شناسانه ابوریحان بیرونی، مباحثی هم‌چون انسان‌شناسی خویشاوندی، انسان‌شناسی باورها و اعتقادات دینی و دین و کارکردهای اجتماعی آن مورد بحث قرار گرفت. فصل پنجم و ذیل تحلیل روش  ابوریحان در حوزه‌ی انسان‌شناسی دین، تز اصلی رساله پی‌گیری می‌شود؛ توجه به تم‌ها و مولفه‌های اصلی روش ابوریحان در انسان‌شناسی دین «مواجهه، مقایسه، استقراء و ارزیابی و فهم زبانِ«مردمان دیگر» در قالب اعتقادات و باورها و آیین‌های دینی»، تلاش کرده‌ام از مفاهیم به کار رفته در آثار بیرونی و نیز تهیه و ترسیم نمودارها و جدول‌ها، نگاه انسان‌شناسانه بیرونی را به عنوان یکی از پیشگامان این دانش مورد توجه قرار دهم. در پایان نتایجی است که از فصل های پیش گفته به دست می‌آید:

ابوریحان بیرونی از عالمان زمانه خود بود که با در پیش گرفتن روش تجربه، میان «علم و دین»، «عقلانیت و حقیقت‌جویی» پیوند ایجاد کرد. روش نقادی را با فهم زیان‌های سایر ادیان و ملل، مطالعه عقاید و آداب و سنن، نظام‌های طبقاتی و خویشاوندی، ازدواج و آیین‌های پوشش و رقص و مقدسات را با نگاه علمی و اخلاق پژوهش و غیر جانبدارانه به الگوی مسلط روزگار خود تبدیل کرد.

کلید واژگان: ابوریحان بیرونی، انسان‌شناسی، دین، مشاهده مشارکتی.