تبیین و تحلیل وقفه از دیدگاه محمد عبدالجبار نفری و پیامدهای سلوکی آن

به گزارش روابط عمومی دانشگاه ادیان و مذاهب، در جلسه دفاعیه‌ای که چهارشنبه 9 اسفند 96 در سالن کنفرانس شهید بهشتی دانشگاه ادیان و مذاهب با حضور دکتر رضا الهی منش به‌عنوان استاد راهنما، دکتر علی اکبر افراسیاب پور، استاد مشاور و دکتر منوچهر صدوقی سها، دکتر علی آقا نوری و اصغر نوروزی در جایگاه اساتید داور برگزار شد دانشجو صادق تکاورنژاد از پایان‌نامه‌اش دفاع کرد.

در چکیده این پایان‌نامه آمده است:

محمد عبدالجبار نفّری شخصیت، اندیشمند و حکیم قرن چهارم، اغلب آثارش ـ که نمادین بودن، رمزی بودن، پیچیدگی معنا و ایهام مهمترین ویژگی آنهاست ـ مشتمل بر مکاشفات و گفتگوهایی است که او آنها را حاصل ساحتی دانسته است که متمایز از علم و معرفت است و آن را وقفه خوانده است. برخی از محققان یکی از مهمترین عوامل عدم اقبال صوفیان و گمنامی وی را پیچیدگی و دشواری آثارش دانسته‌اند، که پس از سه قرن سکوت در مورد وی، ابن‌عربی اولین کسی بود که نفّری و کتاب المواقفش را در آثارش معرفی نمود. با توجه به اینکه به نظر نویسندهٔ این رساله، مهم‌ترین و بنیادی‌ترین اندیشهٔ نفّری، وقفه است که با تحلیل و تبیین آن، می‌توان منظومهٔ فکری به‌هم‌بافتهٔ وی را دریافت، این رساله به تحلیل و تبیین وقفه پرداخته است. و در این تحلیل و تبیین، تنها از آثار وی بهره جسته شده و بوسیلهٔ تجزیه و ترکیب منطقی عناصر مختلف اندیشهٔ وی، سعی بر ترسیم منظومهٔ فکری وی با محوریت وقفه شده است. تبیین و تحلیل علم و معرفت از دیدگاه نفّری و دلایل نقد وی بر آنها، ویژگی‌ها و موئلفه‌های وقفه، تمایز معنایی وقفهٔ نفّری و وقفهٔ صوفیانه، خدا و خود و جهان از منظر واقف از جمله اموری است که در این رساله به آنها پرداخته شده است و در ضمن آنها به مباحثی چون تعرّف الهی، مخاطبت و گفتگوی الهی، نبوّت، حجاب، جایگاه شریعت در وقفه و خودشناسی واقفانه نیز پرداخته شده است. در این تحقیق، حجاب بودن، محدود بودن، تنگ بودن، خواستنِ احاطهٔ علمی و معرفتی بر خداوند، محل تاخت و تاز نفس بودن، از جمله دلایل نقد نفّری بر علم و معرفت عنوان شده است. و استعلائی، به کلی دیگر، نابودگری، اصطفائی، رؤیت فاعلیت مطلقهٔ الهی، و محل تعرّف الهی بودن از جمله ویژگی‌های وقفه بر شمرده شده است. و نزدیک‌ترین اصطلاح صوفیانه به واقف نفّری، ملامتی ابن‌عربی عنوان شده است. و حکیم، عاشق، به کلی دیگر، منزه، فرازمند، معلم و متکلم از ویژگی‌های خداوند؛ و ولیّ، خلیفه، مصطفی، عبد، حکیم و کاتب از ویژگی‌های خود؛ و فریبنده، واقع‌نما و حجاب بودن از ویژگی‌های جهان دانسته شده است، که واقف در وقفه به آنها معرفت می‌یابد.

کلمات کلیدی: نفّری، وقفه، تعرّف، ملامتی، خودشناسی، اصطفاء