بازشناسي و بازيابي مصادر نخستين شيعه در باب مهدويت
- نویسنده:
- محمد معرفت
- سطح:
- دکتری
به گزارش روابط عمومی دانشگاه، روز دوشنبه 25 تیرماه 1397 جلسه دفاع از رساله دکتری با عنوان بازشناسي و بازيابي مصادر نخستين شيعه در باب مهدويت؛ با محوريت دو کتاب الغيبه نعماني و الغيبه طوسي در سالن امام موسی صدر برگزار و دانشجو محمد معرفت از رساله خود دفاع کرد.
حجت‌الاسلام والمسلمين دکتر محمد غفوري‌نژاد استاد داور، دکتر سید علیرضا حسینی و حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر خدامراد سلیمیان استادان مشاور و حجج اسلام دکتر مسعودی و دکتر سبط طباطبایی و دکتر محمد جاودان استادان داور این رساله بودند.
در چکیده این رساله آمده است:
شناسایی کتاب‌های مورد اعتماد محدثان قدیم شیعه، بررسی کلی روایات و کتاب یک راوی، شناسایی نسخ مختلف و حل تعارض روایات، از مهم‌ترین فوائد بازشناسی و بازیابی مصادر نخستین حدیثی به شمار می‌روند. توجه به سند نقلِ مصادر نخستین در منابع فهرستی، تكرار سلسلة سند منتهی به صاحب كتاب در منابع حديثی و همخوانی موضوع روايات با عنوان كتاب مؤلف، از روش‌های تشخیص اخذ حدیث از مصادر مکتوب است. بازشناسی و بازیابی حجم بسیار بیشتری از مصادر، توجه به روایات مشابه در دیگر مصادر حدیثی، تحلیل‌های مصدرشناختی در مورد یکایک روایات، به حداقل رساندن گمانه‌زنی‌ها، اجتناب از بیان حدس و احتمالات ضعیف و انجام کار آماری با ارائة جداول و نمودارها، از مهم‌ترین یافته‌ها و دستاوردهای این رساله است. مطالعة احادیث کتاب الغیبه نعمانی و کتاب الغیبه شیخ طوسی، که از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین منابع شیعه در موضوع مهدویت هستند، و مقایسة آن‌ها با داده‌های فهرستی و حدیثیِ موجود نشان می‌دهد نعمانی از کتاب‌هایی همچون کتاب سلیم و الکافی کلینی استفاده کرده است. از مصادر مفقود الغیبه نعمانی می‌توان به تألیفات عبید‌الله بن موسی علوی، علی بن حسن بن فضال، محمد بن سنان، محمد بن علی صیرفی، حسن بن محبوب، ابن‌همّام اسکافی، حسن بن أبی‌حمزه بطائنی، حسن بن محمد بن جمهور، عبدالله بن حماد انصاری، عبدالله بن جبله، عبدالکریم بن عمرو خثعمی، موسی بن سعدان و… اشاره کرد. شیخ طوسی نیز از کتاب‌هایی همچون کتاب سلیم، مسائل علی بن جعفر، الکافی کلینی، الغیبه نعمانی، کمال الدین صدوق استفاده کرده است. از مصادر مفقود الغیبه شیخ نیز می‌توان به تألیفات فضل بن شاذان، یعقوب بن نُعیم، سعد بن عبدالله اشعری، شلمغانی، علی بن احمد علوی موسوی، ابن‌نوح سیرافی و… اشاره کرد. به دیگر سخن، در این پژوهش بر اساس برخی شواهد، از میان 478 روایت کتاب الغیبه نعمانی، مصدر 439 روایت شناسایی شد که از میان آن‌ها، 85 روایت از دو مصدرِ موجود و 354 روایت از 21 مصدرِ مفقود نقل شده‌اند؛ همچنین از میان 493 روایت کتاب الغیبه شیخ طوسی، مصدر 313 روایت شناسایی شد که 82 روایتِ آن از پنج مصدرِ موجود و 231 روایت از هشت مصدر مفقود اخذ شده‌اند. نعمانی و طوسی احادیث دیگری را نیز نقل کرده‌اند که مصدر اخذ آن‌ها را نمی‌دانیم؛ نزدیک به واقع به نظر می‌رسد این روایات را به طور مستقیم از مشایخ بسیاری که دارند، استماع کرده باشند.