کنش زیارتی در ایران معاصر با رویکرد انسان شناسی تفسیری: مطالعه میدانی آستان مقدس حضرت امام رضا(ع)

به گزارش روابط عمومی دانشگاه، چهارشنبه دوم خردادماه 1397 جلسه دفاع از رساله دکتری دانشجو زهرا اکبری با عنوان «کنش زیارتی در ایران معاصر با رویکرد انسان شناسی تفسیری: مطالعه میدانی آستان مقدس حضرت امام رضا(ع)» با حضور دکتر نعمت‌الله فاضلی به عنوان استاد راهنما، آقایان دکتر باقر طالبی دارابی و دکتر الله‌کرم کرمی‌پور به عنوان استادان مشاور و آقایان دکتر ابوتراب طالبی، دکتر جبار رحمانی و دکتر کریم خان‌محمدی به عنوان استادان داور در سالن شهید بهشتی برگزار شد.

در چکیده این رساله آمده است:

مفهوم زیارت در ادبیات دینی کاربرد فراوان دارد و بیانگر نوعی رابطه میان انسان و جهان ملکوت است. در ادبیات دینی جهان نیز زیارت سابقه­ای به درازای عمر بشر دارد و همواره در طول تاریخ برقرار بوده است. زیارت در گذشته کنشی همگن و متوازن بوده، در حالی که امروزه به کنشی ناهمگن و نامتوازن تبدیل شده است.

رویکرد اتخاذ شده در این مقاله بر اساس انسان­شناسی تفسیری کلیفورد گیرتز است که با روش کیفی و با تکیه بر دیدگاه­های مردم­نگارانه پیش رفته است. داده­های تحقیق نیز از منابع گوناگون همچون مصاحبه­ها، دل­نوشته­های زائران، عریضه­ها و سفرنامه­ها، مشاهدات میدانی، خودمردم­نگاری و دیگر منابع کمی و کیفی حاصل شده است.

ما در این رساله نخست درصدد شناخت و فهم عناصر ناهمگن در کنش زیارت، با تمرکز بر تنوع  و تغییر به وجود آمده در بافت کنش (زیارت) و کنشگر آن (زائر) هستیم. سپس تلاش کردیم نسبت­ میان تغییرات به وجودآمده در زیارت با تحولات حاصل از تجدد و عرفی­گرایی را شناسایی نماییم. در نهایت عناصر مترتب بر این تغییرات همچون عرفی شدن در ایران معاصر، انواع گونه­های زائران و سنخ­های پدید آمده از کنش زیارت در حرم مطهر امام رضا (علیه السلام) را بررسی و دسته­بندی کردیم. از این رو با صورت­بندی انواع زائران به سنتی، مدرن و زائرگردشگر، به ویژگی­های آنها پرداخته و انواع سنخ­های زیارتی را در قالب زیارت آیین­مدار، دورادور، زنانه، کلان­شهری و سیاسی ارائه نموده­ایم.