واکاوی مبانی کلامی ـ فقهی بکتاشيه بر پايه ميراث مکتوبِ آنان
- نویسنده:
- حسین متقی
- سطح:
- دکتری
به گزارش روابط عمومی دانشگاه، در جلسه دفاع از رساله دکتری دانشجو حسین متقی با عنوان «واکاوی مبانی کلامی ـ فقهی بکتاشيه بر پايه ميراث مکتوبِ آنان (با تأکيد بر نسخ خطی کتابخانه‌های ترکيه)»، دکتر رسول جعفریان به عنوان استاد راهنما و دکتر سید ابوالحسن نواب به عنوان استاد مشاور حضور داشتند.
در چکیده این پایان‌نامه آمده است:
طريقتِ علوي ـ بکتاشي، آميزه‌اي نسبتاً پيچيده و باطني متأثّر از باورهاي مذهبي ترکان کهنِ آسياي مرکزي، اديان بومي و فرامنطقه‌اي، مکاتب فلسفي و عرفاني، مذاهب فقهي و کلامي و طريقت‌هاي متنوّع با صبغه‌اي به ظاهر شيعي است. وجود عناصرِ مشترکِ قوي اعتقادي و مشابهت‌ها و تأثّراتِ رفتاري بکتاشيان از آموزه‌هاي مکتب اهل‌بيت (عليهم السلام)، در قالبي صوفيانه، آيا مي‌تواند حاکي از آن باشد که آنان، طيفي از جامعهء شيعي دورمانده از اصل خويشند؟ يا هويتي مستقل دارند، و به مرور دوران، آموزه‌هاي شيعي، در باورهاي آنان تأثيراتي گذاشته است؟ در بررسي پندار، کردار و رفتارِ بکتاشيان، در کنارِ عناصر مشترکِ شيعي، رگه‌هايي از انديشه‌هاي مکاتبِ بومي آسياي مرکزي، همچون شَمَنيزم، مانويت يا عقايد اديان بومي برون‌ديني آناتولي، مانند نصرانيتِ نسطوري، و حتي مکاتب و طريقه‌هاي درون‌ديني، همچون اسماعيليان و حروفيان نيز قابل مشاهده و مطالعه است.
براي بررسي دقيق زيرساخت‌هاي فکري و مباني عقيدتي علويان بکتاشي و نيز ميزان و سطح تأثيرپذيري آنان از اديان بومي و غيربومي و مذاهب مختلف اسلامي و نيز طريقه‌هاي متکثّر صوفيه، راه منطقي‌تري جز مطالعهء جامع و بنيادي در برگ برگِ ميراث کهنِ بازمانده از خودِ علويان بکتاشي وجود ندارد. بررسي مقدّماتي گونه‌شناختي متون کهنِ بکتاشيان، نشان مي‌دهد بيشتر آثار نگارشي بکتاشيه، به زبان ترکي عثماني، شامل مباحث کلي تصوف، بيان آيين‌ها و آدابِ جمع‌خانه‌ها، همراه شرح احوال و نقل سخنان رهبرانِ بکتاشيه، افسانه‌هاي عجيب تأويلي دربارهء رهبران بکتاشيه، به‌ويژه حاجي بکتاش ولي، همچنين نگاه نيمه‌لاهوتي به حضرت علي (عليه السلام) همراه تأثيرپذيري‌هاي بيشتر از آموزه‌هاي امام صادق (عليه السلام)، در کنار ردّپايي از عناصر انديشه‌هاي غاليانه و تأويلي شيعي، به‌ويژه در مسألهء تولّي و تبرّي از غاصبان حقوق اهل‌بيت (عليهم السلام) است. اين رساله، بر آن است، تا به روش توصيفي ـ تحليلي و کتابخانه‌اي، بر پايهء بخشي از نسخه‌هاي خطي بکتاشيهء موجود در کتابخانه‌هاي ترکيه، تحليلي کلي از بسترها، ريشه‌ها و چگونگي شکل گيري طريقت بکتاشيه با رويکرد کلامي و عبادي و بخصوص از ميزان تأثرات آنان از اماميه با تأکيد برعناصرِ مشترک قوي اعتقادي، ارائه دهد.
عناوين مقدمه و فصول اين رساله چنين است:
مقدمه: کليات، مفاهيم، اصطلاحات و تعاريف
فصل اول: حضور انديشهء اهل بيت (عليهم السلام) در روم و آناتولي
فصل دوم: طريقتِ بکتاشيه در گذر تاريخ
فصل سوم: ريشه‌ها و مباني اعتقادي و عبادي بکتاشيه
فصل چهارم: بررسي چند مسأله اعتقادي و عبادي در انديشه بکتاشيه