بررسی تطبیقی صفات خدا در اصول کافی و صحیح بخاری و تأثیر مرجعیت علمی اهل بیت(ع) بر تفاوت دیدگاه ها

به گزارش روابط عمومی دانشگاه، در جلسه دفاع از رساله دکتری دانشجو سلمان قاسم‌نیا با عنوان «بررسی تطبیقی صفات خدا در اصول کافی و صحیح بخاری و تأثیر مرجعیت علمی اهل‌بیت(ع) بر تفاوت دیدگاه‌ها»، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر حمید ملک‌مکان به عنوان استاد راهنما، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر عبدالله حاجی علی لالانی به عنوان استاد مشاور و حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمدرضا مصطفی‌پور، دکتر محمدحسن محمدی مظفر و دکتر علی الله‌بداشتی به عنوان استادان داور حضور داشتند.

در چکیده این رساله آمده است:‌

در بررسی تطبیقی صفات خدا در اصول کافی و صحیح بخاری، آن‌چه مشهود است، این است که کلینی در تبیین صفات ذاتی خدا بر عینیت علم، قدرت و حیات، با ذات حق اصرار دارد و بر همین مبنا به تبیین آن‌ها می‌پردازد، در حالی که بخاری، ضمن تأکید بر علم الهی، تنها به علم غیب و به‌ویژه علم حق به قیامت پرداخته است. همین‌طور قدرت الهی و جوانب آن از جمله: افعال الهی به عنوان مظاهر قدرت خدا، در اصول کافی محور تحلیل روایات است، ولی در صحیح بخاری، تنها (و بدون تبیین) به قدرت الهی و نیز عظمت مخلوق، به عنوان نماد عظمت خالق اشاره می‌شود. اما در خصوص صفت حیات الهی، هر دو منبع، روایات کم‌تری منعکس کرده و تحلیلی ارائه ننموده¬اند. در حوزه صفات فعلی نیز اصول کافی، خالقیت خدا را با موضوعاتی چون بدون ابزار بودن خالقیت خدا، بدون سابقه بودن آن و عدم نیاز خدا به مخلوق تبیین نموده است ولی در صحیح بخاری، خالقیت حق، از ره‌گذر نقش فاعلیت خدا در خصوص افعال انسان و از همین منظر، تأکید بر نقش اراده الهی در فاعلیت انسان مورد نظر است.

برخلاف روایات صحیح بخاری، صفات سلبی خداوند در اصول کافی نمود بیشتری دارد و بر نفی جسمانیت از خداوند، به طور خاص و گسترده تأکید می‌شود، لیکن در صحیح بخاری، این سلب چندان محوریت ندارد. هم‌چنین امور ملحق به جسمانیت مانند نفی حرکت و انتقال، نفی مکان‌مندی و زمان‌مندی و نفی رؤیت از خداوند در ضمن روایات کلینی و به شکلی تبیینی ارائه شده‌اند، اما بخاری نه تنها بر این امور سلبی تأکید ندارد، بلکه در بخش صفات خبری به اثبات نقیض برخی از آن‌ها مانند: مرئی بودن و انتقال در خصوص خدا می‌پردازد. در حوزه صفات خبری نیز، اثبات رؤیت حق و فرود آمدن خدا به آسمان دنیا، از اختصاصات صحیح بخاری است، لیکن انتساب اموری مانند وجه، ید، عین و جنب به خداوند، در هر دو منبع منعکس است که این امور در اصول کافی به مصادیقی که مظاهر این صفات هستند (مانند مقام ولایت) ارجاع داده شده‌اند، لیکن در صحیح بخاری، تنها به ذکر آن‌ها اکتفا شده است که البته شارحان بخاری با توسل به مبانی کلامی اهل‌سنت مانند اصل پرهیز از تکیف و اثبات بدون تأویل را در تبیین این دسته صفات گوشزد نموده-اند.

در سیر تبیین صفات الهی در اصول کافی و صحیح بخاری، تأثیر مرجعیت علمی اهل‌البیت(ع) در تفاوت دیدگاه‌ها امری مشهود است. این تأثیر به‌ویژه در محتوا و توان اغنای مخاطب، مهارت مناظره، در مقام پاسخ به سؤال یا رفع شبهه و رویکرد عقلی روایات اصول کافی در برابر رویکرد نقلی صحیح بخاری و صرفاً انتقال اخبار نبوی و گاهی یک‌سویه و غیرمنعطف روایات بخاری جلوه‌گر است.