شيعه و مسأله قرائت در عصر حضور

به گزارش روابط عمومی دانشگاه، در جلسه دفاع از رساله دکتری دانشجو مجید ابراهیمیان کپورچال با عنوان «شيعه و مسأله قرائت در عصر حضور»، دکتر محمد جاودان به عنوان استاد راهنما، دکتر محمد محمدی مظفر به عنوان استاد مشاور و حجج اسلام دکتر رحمان ستایش، دکتر مهراب صادق‌نیا و دکتر مصطفی جعفرطیاری به عنوان استادان داور حضور داشتند.

در چکیده این رساله آمده است:

این پژوهش می‌کوشد مواجهه شیعیان را در دوره حضور ائمه(علیهم السلام) با موضوع قرائت و چگونگی خواندن نص قرآن کریم گزارش و بررسی کند. تاریخ گواه آن است که از قرن نخست تا نیمه قرن سوم هجری قمری، قرائات متعددی در جهان اسلام وجود داشته است. با توجه به این‌که شیعیان از ابعاد مختلف سیاسی، کلامی، فقهی، تفسیری و حدیثی با اکثریت غیرشیعی اختلافات بسیار داشته‌اند، این پرسش به‌صورت جدی قابل طرح است که شیعیان در عصر حضور در قبال تعدد قرائات چه مواجهه‌ای داشتند. از آن‌جا که شیعیان، به‌ویژه از قرن دوم به بعد، در ابعاد مختلف یادشده، تابع ائمه بوده‌اند و این امر مستقیماً یا از راه تبعیت از اصحاب آنان تحقق می‌یافته است، این پژوهش تلاش می‌کند مواجهه شیعیان را با مسئله قرائت قرآن از راه مواضع و سخنان ائمه و اصحاب آنان و گزارش‌های تاریخی به دست آورد. حاصل این تحقیق با تکیه بر روایات منقول از امامان معصوم و برخی از گزارش‌های تاریخی و تحلیل آن‌ها این است که دستور ائمه(علیهم السلام) و تأکید ایشان بر قرائت متداول و متعارف میان عموم امت اسلامی بوده است. این امر از سوی ائمه(علیهم السلام)، ملازم با اعتباربخشی آن حضرات به قرائات مشهور آن عصر، اعم از قرائات هفت‌گانه و ده‌گانه و چهارده‌گانه و غیر آن‌ها که از ویژگی تداول و رواج میان عموم مردم برخوردار بوده‌اند، می‌باشد.

پژوهش پیش‌رو برای شناخت مواجهه جامعه شیعی با موضوع قرائت قرآن به بررسی مواضع و سخنان ائمه(علیهم السلام)، اصحاب آنان و عموم شیعیان، در این موضوع، مبادرت نمود. از همین‌جا بود که شیعه‌شناسی در میان قراء ضرورت یافت و از راه انباشت قرائن در شناسایی اصل و گونه تشیع آنان کوشید. نتیجه آن شد که شماری از مشاهیر قراء در عصر حضور ائمه(علیهم السلام) که گاهی در حدیث، فقه، ادبیات عرب و تأتلیفات در زمینه علم قرائات در جهان اسلام تأثیرگذار بوده‌اند، شیعه بوده یا هم‌زمان از یاران و اصحاب خاص امامان شیعه بوده‌اند. برای نمونه، عاصم، ابوعمرو، حمزه، کسائی، اعمش و ابان بن تغلب از زمره مشاهیر قرائت‌اند که چهار نفر از آن‌ها از قراء سبعه و نفر پنجم از قراء اربعه عشر و ابان از کبار اصحاب صادقین و هم‌زمان قاری بزرگ و همگی شیعه، به معانی مختلف کلمه هستند. این پژوهش، هم‌چنین، مهم‌ترین مناطق تجمع شیعیان مانند شهرهای کوفه، قم، بغداد و قرائات رائج و متعارف در میان آن‌ها در عصر حضور ائمه(علیهم السلام) را بررسیده است. حاصل بررسی روایات و گزارش‌های قرائات منسوب به اهل‌بیت(علیهم السلام) نیز آن بود که بیشتر شامل اشارات تفسیری بوده است تا اختلاف قرائات. از بررسی کل کلمات قرآن که حدود ۷۸۰۰۰ کلمه است، در ده قرائت مشهور، ۱۹۹۶ کلمه، یعنی حدود 56/2% اختلاف در قرائات قرآنی وجود دارد که عمدتاً ناظر به اختلاف لهجه و اختلافات لفظی و ظاهری است. این امر نشان می‌دهد موضوع اختلاف قرائت چالشی آن‌چنانی نیست که برخی مستشرقان آن را به عنوان دست‌آویزی برای حمله به اصالت متن قرآن قرار دهند.

 این تحقیق با روی‌کرد میان رشته‌ایِی‌ای علوم قرآن و شیعه‌شناسی و به روش توصیفی ـ تحلیلی کوشیده است پاسخ پرسش‌های اصلی و فرعی را بیابد. ابتکار این پژوهش آن است که ضمن استفاده از دست‌آورد‌های پیشینیان، مواجهه شیعیان را با محوریت نقش طبقات قراء، به‌ویژه قراء شیعی، اصحاب امامان و تحقیق و تفکیک ‌گونه‌های تشیع آنان و شناسایی قرائت عمومی شیعیان در مهم‌ترین مناطق جغرافیای شیعیان در عصر حضور ائمه(علیهم السلام) یافته و آشکار سازد.