بررسی مبانی فکری تأثیرگذار بر آرای کلامی فخر رازی و علامه حسن زاده آملی

به گزارش روابط عمومی دانشگاه، در جلسه دفاع از رساله دکتری دانشجو کریم صادقی آهنگری با عنوان «بررسی مبانی فکری تأثیرگذار بر آرای کلامی فخر رازی و علامه حسن‌زاده آملی»، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر مصطفی سلطانی به عنوان استاد راهنما، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر حمید ملک‌مکان و دکتر عباس اسکوئیان به عنوان استادان مشاور و حجج اسلام دکتر مهدی فرمانیان، دکتر محمدحسن محمدی مظفر و دکتر ابوالفضل خراسانی به عنوان استادان داور حضور داشتند.

در چکیده این رساله آمده است:

نتایجی که هر اندیشمندی در فرایند تفکر خود به دست می‌آورد، به نوبه خود می‌تواند مبتنی بر مبانی‌ای باشد که در خودِ استدلال آشکار نیستند، بلکه باید با امعانِ نظر در آثار هر اندیشمندی استخراج شوند. در این میان یکی از مهم‌ترین عواملی که می‌تواند داوری‌های یک متفکر را تحت تأثیر خود قرار دهد، تعلق خاطر او به یک چهارچوب فکری خاص است که لاجرم مقدمات و نتایجی را طلب می‌کند و با گزاره‌هایی سازگار است که با منظومه فکری آن اندیشمند در تعارض نباشد. هدف این تحقیق آن است که با نظر به همین مقدمه، آرای دو اندیشمند بزرگ مسلمان؛ یعنی امام فخر رازی و حسن‌زاده آملی را با یکدیگر مقایسه کرده و ابتدا وجوه اختلاف و اشتراک اندیشه‌های آن دو را برشمرد و درنهایت نشان دهد که این اختلافات به چه ریشه‌هایی در اندیشه آن دو یا مبانی‌شان بازمی‌گردد. برای این منظور اهم آرای کلامی این دو متفکر را که به معنایی آرای پایه‌ای و بنیادین آنها در این حوزه محسوب می‌شوند، با هم مقایسه می‌کنیم و در ادامه با احصای افتراقات آنها می‌کوشیم تا آنها را ریشه‌یابی نماییم. درمجموع نتیجه‌ای که از مقایسه آرای کلامی این دو اندیشمند می‌توان گرفت، این است که شباهت عمده میان این دو در اعتقاد آنها به سازگاری قرآن و عرفان و برهان و تلاش برای نشان دادن این سازگاری است و دقیقاً به همین دلیل مقایسه میان اندیشه‌های این دو وجه خود را می‌یابد. به‌ویژه در دوران متأخر فخر رازی چنین تلقی‌ای را می‌توان مشاهده کرد. اما در مسیر رسیدن به آن هدف و غایت، طرق متنوعی را در پیش گرفته‌اند که با یکدیگر یکسان نیست. ریشه این تنوع و گوناگونی را هم می‌توان در مبانی مؤثر در اندیشه‌های این دو متفکر دید؛ جایی که تفکر فقهی، کلامی و صوفیانه فخر (در مقطع دوم زندگی او) هم در تلقی از عقاید دینی و هم در تبیین آنها تأثیر می‌گذارد. حسن‌زاده آملی نیز با توجه به نگاه عرفانی خود، تببین‌ها و دفاعیه‌هایی متفاوت با امام فخر رازی از عقاید دینی در مبانی خداشناختی، هستی‌شناختی، معرفت‌شناختی و انسان‌شناختی ارائه می‌دهد. همین تفاوت نگاه را در نسبت میانِ تفکر متقدم و متأخر فخر رازی هم می‌توان یافت.