اخلاق فضیلت در نهج البلاغه

به گزارش روابط عمومی دانشگاه، در جلسه دفاع از رساله دکتری دانشجو مریم خاتمی با عنوان «اخلاق فضیلت در نهج‌البلاغه»، دکتر علی شیخ‌الاسلامی به عنوان استاد راهنمای اول از طریق فضای مجازی، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر رضا الهی‌منش به عنوان استاد راهنمای دوم، دکتر علی آقانوری به عنوان مشاور و دکتر شهاب‌الدین وحیدی و حجج اسلام دکتر محمدحسن نادم و دکتر مصطفی فرهودی به عنوان استادان داور حضور داشتند.

در چکیده این رساله آمده است:

اخلاق یکی از اساسی‌ترین مباحث دخیل در عرفان، فلسفه و دین است که در سیر تطورات و تغییرات تاریخی خود، تأثیر متقابل و دوسویه‌ای بر نظرگاه‌های سه قلمرو اخلاق نتیجه‌گرا، وظیفه‌گرا و فضیلت‌گرا داشته است. نظریات اخلاقی در این مسیر، از وظیفه‌گرایی کانتی تا انواع نتیجه‌گرایی را پیموده تا این که سرانجام دوباره در عصر حاضر به دیدگاه اخلاق فضیلت‌گرا اقبال نموده است. آنچه اخلاق فضیلت را از دو دیدگاه رقیب متمایز می‌کند، این است که بر خلاف روی‌کرد وظیفه‌گرا و نتیجه‌گرا که بر فعل اخلاقی یا نتیجه آن توجه دارند، این روی‌کرد بر فاعل اخلاقی تأکید می‌کند. لذا در اخلاق فضیلت ساحت اخلاق از سطح الزامات اخلاقی فراتر رفته و شأن انسان تا حدی بالا می‌رود که او مبنا و معیار فضیلت اخلاقی قرار می‌گیرد.

اگر در اخلاق وظیفه‌گرا عمل بر طبق وظیفه اخلاقی و در اخلاق نتیجه‌گرا نیل به نتیجه مطلوب، فعل اخلاقی را تعیین می‌کند، در اخلاق فضیلت، این انسان فضیلت‌مند است که مبنای بایدها و نبایدهای اخلاقی قرار می‌گیرد.

بنابراین فعل اخلاقی، فعلی است که از فرد فضیلت‌مند سر می‌زند. البته این فرد فضیلت‌مند خود باید واجد شرایط اخلاقی ویژه‌ای باشد که از آن با عنوان فضیلت‌های بنیادین یاد می‌شود. اما اخلاق در حوزه اندیشه اسلامی سیر متفاوتی داشته است. ازاین‌رو به منظور انجام یک پژوهش تطبیقی، در این رساله کوشش شده تا با بررسی آراء و اندیشه‌های امام علی علیه السلام در نهج‌البلاغه، به عنوان یکی از منابع غنی تفکر اسلامی از یک سو و از سوی دیگر با تبیین ملاک‌ها و معیارهای دیدگاه‌های معاصر در غرب، نظام اخلاقی مبتنی بر کلام امام علی علیه السلام در نهج‌البلاغه را در قالب‌های نظری عصر حاضر تبیین کنیم. بر این اساس به این نتیجه می‌توان رسید که فضای غالب بر اندیشه اخلاقی امام علی علیه السلام، اخلاق فضیلت است، اگرچه این نگرش و تبیین از اخلاق فضیلت، تفاوت‌های بنیادین با اخلاق فضیلت در نگرش غربی دارد. این تفاوت‌ها، هم در پیش‌فرض‌های نظری و عقیدتی امام علی علیه السلام وجود دارد و هم در نوع فضیلت‌های بنیادین که در این رساله به تفصیل به آن پرداخته‌ایم.