بررسی سیر تطور اثر به حدیث در قرن دوم و سوم هجری قمری

به گزارش روابط عمومی دانشگاه، در جلسه دفاع از رساله دکتری دانشجو امیر عبدل با عنوان «بررسی سیر تطور اثر به حدیث در قرن دوم و سوم هجری قمری»، حجج اسلام دکتر مهدی فرمانیان و دکتر سید مهدی طباطبایی قریشی به عنوان استادان راهنما، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمد معینی‌فر به عنوان استاد مشاور و حجج اسلام دکتر حسین رجبی، دکتر محمد غفوری‌نژاد و دکتر سید محمد سبط طباطبایی به عنوان استادان داور حضور داشتند.

در چکیده این رساله آمده است:

اتفاقات قرن دوم و سوم هجری قمری به علت مطرح شدن بسیاری از مسائل اولیه اسلام، اهمیت ویژه‌ای دارد. عامه مردم به دلیل عدم کتابت حدیث به خاطر عدم اختلاط حدیث با قرآن و نفوذ قدرت فرهنگی و سیاسی خلفا، به حدیث مستند که به پیامبر اکرم(ص) برگردد، بی‌توجه شدند. اهل اثر نیز به دلیل تشدید اختلافات در مسائل مختلف، نفوذ عقل‌گرایی به جامعه اسلام، نقدهای عقل‌گرایان و رأی‌گرایان به اهل اثر و نفوذ معتزله در دربار خلیفه، اعتبار خود را در میان عامه مردم از دست دادند و به نوعی، عقل‌گرایی در میان عامه مردم رواج یافت. در این میان شافعی بعد از مشاهده اختلافات فراوانی که بین اصحاب و عامه مردم بود، تضییق تعریف سنت را مطرح کرد و سنت را اختصاص به قول و فعل پیامبر اکرم(ص) نمود و عمل شیخین و سایر صحابه را خارج کرد، تا بتواند اختلافات و بدعت‌هایی را که به اسم اسلام و پیامبر اکرم(ص) وارد دین شده بود، از بین ببرد. از این رو دویست سال به سنت‌های خلفا و صحابه عمل می‌شد و حدیث بسیار اندکی از پیامبر اکرم(ص) در میان مردم دیده می‌شد. حال این سؤال مطرح است که چگونه می‌توان روایات صحیح السند که به پیامبر(ص) برمی‌گردد، پیدا کرد؟ پژوهش حاضر برای بررسی دقیق مسئله سیر تطور احادیث به تبیین مفاهیم محوری موضوع از قبیل حدیث، سنت، اثر و وضع پرداخته و با مراجعه به آثار و منابع علوم مختلف اندیشمندان مسلمان و نیز آیات و روایات مرتبط و مورد استناد، سامان یافته است و جایگاه اهل اثر در قرن اول و دوم، تأثیر اهل اثر در مدینه که تأثیر مستقیمی بر سنت اسلامی داشته است و با بیان تقابل اهل اثر با اهل رأی و معتزله، جایگاه اهل اثر بررسی شده است. سیر تحول تبدیل اثر به حدیث با عواملی هم‌چون نقدهای عقل‌گرایان و رأی‌گرایان به اهل اثر، رونق یافتن تفکر عقل‌گرایان در میان عامه مردم و ورود معتزله به دربار خلیفه و تضییق تعریف سنت، به قول و فعل و تقریر پیامبر(ص) بررسی شده است تا علت از دست رفتن اعتبار اولیه اثر نشان داده شود. در ادامه بحث علل و عوامل تبدیل اثر به حدیث گفته شده است. با تحلیل اسناد قرن دوم و سوم هجری قمری، احادیثی را که تبدیل در آنها صورت گرفته جریان تبدیل اثر به حدیث اثبات شده است. هدف پژوهش حاضر این است که از طریق تحلیل اوضاع و زمانه مسلمانان در دو قرن اول و نیز تحلیل جریان‌ها و اختلاف‌های آن دوره، نشان دهیم برخی از احادیثی که در منابع حدیثی اهل‌سنت به پیامبر(ص) منسوب شده‌اند، در واقع قول و فعل صحابه (یعنی اثر) بوده‌اند که تحت عواملی، به پیامبر(ص) منسوب گشته‌اند. بررسی احادیث مختلف، ممیز درستی و نادرستی احادیث مختلف خواهد بود که به نوعی با نام پیامبر(ص) وارد دین شده است و سبب تصحیح بسیاری از احکام فقهی خواهد بود، که حتی با تحلیل اسناد به صورت دقیق می‌توان روایاتی را که وارد مذاهب دیگر شده است هم تصحیح کرد. از اهداف دیگری که می‌توان برای این پژوهش در نظر گرفت، این است که بررسی احادیث به شکل دقیق، سبب ایجاد روحیه نقدپذیری در احادیث خواهد بود.