سیر تطور کلام امامیه در مدرسه حله
- نویسنده:
- غلام‌عباس عشرتی
- سطح:
- دکتری
به گزارش روابط عمومی دانشگاه، در جلسه دفاع از رساله دکتری دانشجو غلام‌عباس عشرتی با عنوان «سیر تطور کلام امامیه در مدرسه حله»، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمدتقی سبحانی به عنوان استاد راهنما، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمد غفوری‌نژاد به عنوان استاد مشاور و حجج اسلام دکتر رسول رضوی و دکتر محمدحسن نادم و دکتر محمد جاودان به عنوان استادان داور حضور داشتند.
در چکیده این رساله آمده است:
مدرسه کلامی حله که در قرنهای 6، 7 و 8 هجری خودنمایی کرد و تحولات عظیمی در علوم مختلف مانند فقه، کلام و… به وجود آورد، زمینه حضور دانشمندان بزرگی مانند سدیدالدین حمصی(م600ق)، ابنمیثم(م699ق)، خواجه نصیرالدین طوسی(م672ق) و شهید اول(م786ق) از خارج آن دیار و مطرح نمودن بزرگانی مانند ابنادریس حلی(م597ق)، محقق حلی(م676ق)، علامه حلی(م726ق)، فخرالمحققین(م771ق)، فاضل مقداد(م826ق) و… از همان خطه را رقم زد. ازاینرو مدرسه کلامی حله با تأثیرپذیری از مدرسه بغداد و ری و نیز تأثیرگذاری بر مدارس نجف و جبل عامل که پس از آن شکل گرفتند، جایگاهی ویژه در تاریخ کلام با تأکید بر کلام عقلیِ هماهنگ با نقل به وجود آورد.
مدرسه کلامی حله دارای ابعاد تطوری بود که در این میان موجب تغییر و تحول در ادبیات و استدلالات در مباحث الهیات بالمعنی الاعم یا همان دقیق الکلام شد. از اینرو میزان تأثیر فلسفه و استدلالات عقلی در این مباحث تبیین گردیده است. مباحثی مانند علت و معلول، فعل و فاعلیت، وجوب و امکان و مبحث حدوث و قدم، از جمله مواردی هستند که به عنوان نمونه از مجموعه عناوین الهیات بالمعنی الاعم مورد بحث قرار گرفت.
هم‌چنین در الهیات بالمعنی الاخص یا همان جلیلالکلام دستخوش تحول در مضامین گردید و نشانههای آن در آثار کلامی مدرسه کلامی حله به‌خوبی روشن است. تحول در ادبیات و مضامین و مباحث کلامی سه دوره از متکلمان مدرسه حله گویای این تغییر روی‌کرد است و با زیرساخت قرار گرفتن اندیشههای فلسفی و استدلالات عقلی و ثبت مبانی جدید در آن مدرسه به‌خوبی میزان تأثیرگذاری فلسفه بر مباحث الهیات بالمعنی الاخص را میتوان رصد کرد. در این میان مباحثی مانند وجوب نظر و معرفت، ادله اثبات صانع، انسانشناسی و در ذیل آن ماهیت نفس و جبر و اختیار، سرفصل و بُرشی از مباحث الهیات بالمعنی الاخص میباشد که تطور آن در کلمات محققان مدرسه حله مورد بررسی قرار گرفته است.
در نتیجهگیری میتوان دستاوردهای کلامی مدرسه حله را؛ 1. تدوین کتب با روش نوپدید و متفاوت؛ 2.شکلگیری نهضت شرحنویسی آثار؛ 3. ورود مباحث فلسفی به مباحث کلام؛ 4. توسعه رابطه استاد و شاگردی؛ 5. حضور بالفعل اندیشههای کلامی مدرسه حله در آثار متکلمان، برشمرد.
در این میان دانش کلام مدرسه حله در تاریخ تفکر شیعه در دورههای بعدی تأثیرگذار بود و ضمن بهرهمندی از عقلگرایی مدرسه بغداد، به پشتوانه یک‌دستی و هم‌سوگرایی متکلمان در دورههای مختلف، توانست تحولی شگرف در دانش کلام ایجاد کند و تعادل را به کلام شیعه برگرداند؛ بهگونهای که مرجع تفکر کلام در سده‌های آینده آن تاکنون قرار گرفت.