حقوق اهل کتاب از منظر مذاهب فقهی

در جلسه دفاع از رساله دکتری دانشجو سید مهدی محقق با عنوان «حقوق اهل کتاب از منظر مذاهب فقهی»، دکتر محمدرسول آهنگران به عنوان استاد راهنما، دکتر مهدی نوروزی به عنوان استاد مشاور و حجج اسلام دکتر رضا اسلامی، دکتر سید محمود وزیری و دکتر سید ولی‌الله مهدوی به عنوان استادان داور حضور داشتند.

در چکیده این پایان‌نامه آمده است:

رساله پیش رو در صدد تبیین حقوق اهل کتاب در اسلام، از دیدگاه فقه المذاهب و هم‌چنین پاسخ‌گویی به مهم‌ترین شبهات پیرامون این موضوع است. اهمیت این امر با توجه به کاربردی بودن موضوع، وسعت دایره مخاطبان و هم‌چنین نیاز نسل امروز به پاسخ‌های اقناع کننده و شایسته، بر اهل فن پوشیده نیست. هدف اصلی این پژوهش نیز آن است که با تبیین صحیح مسئله در دستورات اسلامی و بیان مبانی آن در فقه المذاهب، به پرسش‌های گوناگون آن در این بستر پاسخ دهد. در همین راستا پس از بررسی پیشینه تحقیق، برای جلوگیری از تکرار و اجتناب از موازی‌کاری، مهم‌ترین منابع مکتوب (کتاب، مقاله و رساله) جهت دست‌یابی به هدف فوق، مورد بررسی قرار گرفت. در فصل اول، پس از نگاهی کلی به مفاهیم مرتبط با موضوع رساله و تبیین معنای لغوی و اصطلاحی؛ اهم حقوق اهل کتاب قبل و بعد از اسلام، در حکومت اولیه اسلامی و هم‌چنین در قرآن، استقرا و تبیین گردید. فصل دوم و سوم به بیان نظریات فقهی مذاهب مختلف اسلامی در این موضوع اختصاص یافته و نقاط اشتراک و اختلاف فقهای مذاهب، جمع‌آوری گردید. نتایج به دست آمده به شرح ذیل می‌باشد: واضع فقه اسلامی برای همه انسان‌ها در دستورات فقهی، حقوق و وظایفی تبیین و تعریف کرده است. اهل کتاب از گروه‌های مورد توجه خاص فقهای اسلامی بوده و در قرآن و کتب فقهی؛ انبیا، آموزه‌ها و عبادت‌گاه‌های ایشان در کنار مسلمانان قرار داده شده است. حتی به‌زعم گروهی از مفسران؛ مسلمانان و اهل کتاب با هم در قرآن، تشکیل دهنده امت واحده الهی هستند. اسلام برای تعهدات متقابل مسلمانان و اهل کتاب، قراردادی بنام ذمه را مشخص کرده که مطابق آن طرفین به صورت متقابل، موظف به انجام وظایفی و هم‌چنین دارای حقوقی هستند. در این قرارداد، قوانین مختلف قضایی، اقتصادی، فرهنگی و عمومی برای طرفین مشخص شده که در بسیاری از این مسائل بین فقها اتفاق نظر وجود داشته و در برخی هم اختلافاتی وجود دارد که در فصل سوم به آنها اشاره شده است. در نگاه کلی می‌توان گفت فقهای جوامع اسلامی در بسیاری از کلیات و مسائل اساسی، درباره اهل کتاب اتفاق نظر داشته و قائل به تأمین امنیت جانی، مالی و آبرویی؛ هم‌چنین آزادی مذهبی؛ رسیدگی عادلانه به دعاوی ایشان دارند؛ اما با توجه به وجود حقوق مختلف و بسیار جزئی در این موارد، در برخی از این احکام از جمله طهارت، دیه، ازدواج و مراسم دینی هم بین علما اختلافاتی وجود دارد.