زندیق و زنادیق
واژه زندیق نخستین بار در کتیبه کرتیر به کار رفته و منظور از آن، پیروان دین مانی است و پس از آن برای پیروان جنبش مزدک مورد استفاده قرار گرفت.
این واژه در دوره اسلامی، کاربرد گسترده‌ای یافت؛ تا جایی که حربه‌ای شد برای بیرون راندن رقیبان از صحنه سیاست. از این رو معنا و مصداق این واژه هماره در هاله‌ای از ابهام بوده است.
در این پژوهش نگارنده بر آن بوده است تا ضمن به دست دادن وجه اشتقاق این واژه، به سیر تطور و تحول آن بپردازد و از مناظر گوناگون، زندیق و کسانی را که بدان متهم شده‌اند، به مطالعه گیرد. در پایان بعد از بیان آرا و عقاید زنادقه، مختصری از احوال زنادیق معروف بیان شده است. موضوع اثر حاضر، معرفی گروههایی از «زنادیق» از فرقهها و مذاهب مختلف است.
در این پژوهش ضمن بیان مفهوم واژه «زندیق» و معانی مختلف ارائه شده از آن، به معرفی گروههایی که از دیدگاههای مختلف زندیق نامیده میشود یعنی مسلک و مرامی را ابداع کردهاند که با اصول توحیدی و مبانی اصلی دین اسلام سازگاری ندارد پرداخته شده است.
بر این اساس نویسنده گروههایی مانند مانویان، زرتشتیان، مزدکیان، غلات، صوفیه، اسماعیلیان و برخی دیگر از فرقههای انحرافی را زندیق خوانده و ویژگیهای فکری و عقیدتی آنها را بیان میکند. وی همچنین حدود بیست تن از زندقیان معروف از صدر اسلام و پس از آن را معرفی کرده و اجمالا به بررسی شخصیت آنها پرداخته است.
