گفت وگوهای اسلام و مسیحیت در دانشگاه ادیان و مذاهب

دانشگاه ادیان و مذاهب مرکزی آموزشی، پژوهشی و بین‌المللی است که در زمینه ادیان و مذاهب در داخل و خارج از ایران فعالیت می‌کند. این دانشگاه غیرانتفاعی، غیرسیاسی و غیرتجاری است. پیشینه شکل‌گیری این دانشگاه به سال 1373 (۱۹۹۴ میلادی) باز می‌گردد، آنگاه که جمعی از دانشوران حوزه علمیه قم گرد هم آمدند تا در سه رشته ادیان ابراهیمی (مسیحیت و یهودیت)، ادیان شرق (بودیسم، هندوئیسم، خاور دور و ایران باستان) و مذاهب اسلامی (مذاهب کلامی، فرق و عرفان و تصوف) تخصص بیایند. این گروه در دوره‌ای چهار ساله افزون بر مطالعه در آن سه رشته با زبان انگلیسی، سنسکریت و عبری نیز آشنا شدند.

در پی این اقدام و در سال ۱۳۸۳ شمسی (۲۰۰۴ میلادی) به دنبال تلاش‌ها و پیگیری‌ها برای تربیت نیرو در حوزه ادیان و مذاهب، سرفصل‌های سه رشته تدوین و به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری پیشنهاد گردید. شورای عالی گسترش وزارت علوم سر فصل‌ها را تصویب کرد و آن‌گاه در سال ۱۳۸۴ شمسی (۲۰۰۵ میلادی) با عنوان «مرکز آموزش عالی مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب»، نخستین گروه دانشجویی مشغول به تحصیل شدند. با گذشت تنها سه سال از این اتفاق، وزیر علوم وقت در نامه‌اش به سید ابوالحسن نواب، مؤسس و رئیس دانشگاه ادیان و مذاهب، خبر تصویب ارتقای دانشگاه را چنین نوشت: «شورای گسترش آموزش عالی در جلسه مورخ ۳۱ فروردین ۱۳۸۷ خود با ارتقای مؤسسه آموزش عالی غیردولتی ـ غیرانتفاعی ادیان و مذاهب به «دانشگاه غیردولتی ـ غیرانتفاعی ادیان و مذاهب» موافقت قطعی به عمل آورد.

رسالت، اهداف و وظایف

بنابر آنچه در بیانیه رسالت دانشگاه ادیان و مذاهب آمده است، دانشگاه ادیان و مذاهب، نخستین دانشگاه تخصصی ادیان و مذاهب در ایران، برخاسته از حوزه‌ی علمیه، ضمن شناخت ادیان و مذاهب و تعامل و گفت‌وگو با پیروان آن‌ها با تکیه بر مشترکات، در جهت‌ همبستگی انسانی، تقویت صلح، کاهش آلام بشری، گسترش معنویت و اخلاق و معرفی عالمانه‌ی اسلام بر اساس آموزه‌های اهل‌بیت علیهم‌السّلام به پژوهش و تربیت نیروی انسانی متخصص اقدام می‌نماید.

این دانشگاه غیرانتفاعی، جهت انجام حداکثری رسالت فوق، اهداف و وظایف ذیل را سرلوحه کار خود قرار داده است:

1. تربیت دانش آموختگان متخصص در زمینه‏ی ادیان و مذاهب.
2. انجام پژوهش‏های بنیادی، کاربردی و تطبیقی در زمینه‏ی ادیان و مذاهب.
3. اطلاع‏رسانی، چاپ و نشر مجلات، کتب و دایره المعارف در زمینه‏ی ادیان و مذاهب.
4. برقراری ارتباط متقابل با مراکز مشابه و دین‏پژوهان.
5. گفت‌وگو بین ادیان و مذاهب و تلاش در جهت نزدیک ساختن دیدگاه‏ها.
6. معرفی منطقی و علمی اسلام (با رویکرد شیعی) در عین احترام به عقاید، باورها و آیین سایر ادیان و مذاهب.[1]

دفتر گفت‌وگوی ادیان دانشگاه ادیان و مذاهب

در سال 1389 و پیرو مصوبه شوای فرهنگی و ارتباطات و تأیید شورای دانشگاه ادیان و مذاهب «دفتر گفت‌وگوی ادیان» به منظور استفاده از پتانسیل‌های علمی دانشگاه در حوزه تعامل و گفت‌وگو با دیگر ادیان و نهادهای دینی در دانشگاه ادیان و مذاهب راه اندازی شد. از جمله اهداف تعریف شده برای این دفتر می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

1. ایجاد بستر مطالعاتی و همکاری‌‌های بین‌المللی در راستای تعامل و گفت‌وگوی ادیان.
2. تحقق بخشی از اهداف تاسیس مرکز مطالعات و دانشگاه ادیان و مذاهب در حوزه گفت‌وگو و تعامل با دیگر ادیان.
3. کمک و ایجاد انگیزه در اعضاء هیئت علمی و دانشجویان تحصیلات تکمیلی جهت انجام فعالیت‌های ارتباطاتی موثر.
4. شناساندن دانشگاه به عنوان یک مرکز علمی قوی در حوزه گفت‌وگوی ادیان به جامعه جهانی.
5. کمک به غنای نیروی انسانی دانشگاه با تامین نیروی کیفی مورد نیاز برای انجام تخصصی وظایف خود در حوزه تعامل و گفت‌وگو با ادیان.

اقدامات دانشگاه در عرصه گفت‌وگو و روابط اسلام و مسیحیت

دانشگاه ادیان و مذاهب با توجه به پیشینه پژوهشی و آکادمیک خود، گفت‌وگو بر مبنای شناخت ادیان دیگر و شناساندن اسلام را بدون قصد تبلیغ و تبشیر سرلوحه کار خود قرار داده است. کمتر هفته‌ای است که هیات‌های مختلف و پژوهشگران خارجی از سایر ادیان و مخصوصا مسیحیت از این دانشگاه بازدید نکنند. سید ابوالحسن نواب، رئیس و موسس این دانشگاه از ابتدای تاسیس مرکز گفت‌وگوی ادیان سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی همواره عضو ثابت شورای سیاست‌گزاری گفت‌وگوی ادیان ایران بوده است و به نام دانشگاه ادیان و مذاهب یا نماینده جمهوری اسلامی ایران در سمینار‌های مختلف گفت‌وگوی ادیان علی الخصوص گفت‌وگوهای اسلام و مسیحیت شرکت کرده است. همچنین سفرهای غیر رسمی دانشجویان به کشور‌های مسیحی و انجام پروژه‌های تحقیقی در حوزه مطالعات اسلام و مسیحیت از دیگر فعالیت‌های این دانشگاه در حوزه گفت‌وگوهای اسلام و مسیحیت است.

دانشگاه ادیان و مذاهب تفاهم نامه‌های متعددی را با دانشگاه‌ها و مراکز دینی دنیا امضا کرده است که برخی از آن‌ها به گفت‌وگویی فعال در مناسبات اسلام و مسیحیت تبدیل شده است. از آن جمله می‌توان به تفاهم نامه با دانشگاه‌های پادربورن، گوته و پتسدام در آلمان اشاره کرد. این تفاهم نامه‌ها با دانشکده‌های الهیات این سه دانشگاه امضا شده است و به رفت و آمدهای آکادمیک هیات‌های اسلامی مسیحی متشکل از اساتید و دانشجویان ایرانی و آلمانی را در سه سال اخیر در پی داشته است.

گفت‌وگوی اسلامی مسیحی با دانشگاه پادربورن

دانشگاه پادربورن: این دانشگاه که در ایالت نورد راین وستفالن در شمال شهر دوسلدورف واقع شده است شهری کاتولیکی با پیشینه‌ای مذهبی است که تنها کرسی الهیات تطبیقی دانشگاه‌های آلمان را در اختیار دارد. موسسه الهیات تطبیقی این دانشگاه به ریاست پروفسور کلوس فون اشتوش در ارتباط مستقیم با دانشگاه ادیان و مذاهب است که در سه سال گذشته چهار دوره گفت‌وگوی آکادمیک را با دانشگاه ادیان و مذاهب برگزار کرده است. پروفسور فون اشتوش انگیزه خود از ارتباط با دانشگاه ادیان را ویژگی ممتاز واقع شدن این دانشگاه در قم، حضور اساتید و دانشجویان با پیشینه حوزوی و بالاخره تحمل بالا و دعوت از اساتید از سایر ادیان جهت تدریس می‌داند. سبک این گفت‌وگوها به صورت تطبیقی با موضوعات مشترک و ارائه این موضوعات توسط اساتید مسلمان و مسیحی از نقطه نظر خود بوده است. موضوعاتی کلامی مثل توحید و تثلیث، رستگاری و موضوعاتی هم مثل معنویت، جایگاه عیسی مسیح در قرآن و انجیل، جایگاه پیامبر اسلام در قرآن، از جمله موضوعاتی بوده است که در این گفت‌وگوها به آن پرداخته شده است. بحث‌هایی جدی اما بدون نقد دیگری.

در کنار این نشست‌ها و سمینارها رفت و آمد‌های اساتید و دانشجویان دو طرف به صورت فرصت‌های مطالعاتی و تدریس بوده است که همچنان ادامه دارد. رئیس دانشگاه ادیان و مذاهب نیز همچنان بر شناخت تاکید داشته و هدف خود از استقبال از چنین پروژه‌هایی را شناخت متقابل دینی و فرهنگی می‌داند که منجر به رفع سو تفاهمات می‌شود.

گفت‌وگوی اسلامی مسیحی با دانشگاه گوته و پتسدام

دانشگاه گوته فرانکفورت و دانشگاه پتسدام همکاری خود را با دانشگاه ادیان و مذاهب بعد از اولین دور سمینار مشترک دانشگاه پادربورن و دانشگاه ادیان و مذاهب شروع کردند. مساله شر به عنوان اولین موضوع سمینار مشترک انتخاب و در شهر فرانکفورت برگزار شد. پروفسور یوهآن‌هافنر رئیس دانشکده علوم انسانی دانشگاه پتسدام  به دنبال شروع همکاری‌های آکادمیک با دانشگاه ادیان و مذاهب مورد نقد جدی مخالفین سیاسی و دینی جمهوری اسلامی ایران قرار می‌گیرد و در پاسخ به ادعاهای آن‌ها در مورد هدف پنهان دانشگاه ادیان و مذاهب در برخورد با ادیان دیگر می‌گوید: من دانشگاه ادیان را از نزدیک دیده‌ام دانشگاه‌های دیگری هم در ایران دیده‌ام و تنها دانشگاهی که احساس کردم تفکر آزادی بر آن حاکم است دانشگاه ادیان در قم بود. وی اضافه می‌کند این دانشگاه حدود 50  کتاب از کتب الهیدانان مسیحی را به فارسی ترجمه کرده است و من این اتفاق را مثبت می‌دانم. آئین‌های دینی مرگ و دین مدنی عنوان دومین و سومین سمینار مشترک سه جانه بوده است که در مقایسه با برنامه دانشگاه پادربورن رنگ و بوی الهیاتی کمتری دارد و بیشتر بحث حول و حوش فضای دینی معاصر اسلام و غرب و علی الخصوص ایران و آلمان است.

چاپ و نشر در حوزه گفت‌وگوی اسلام و مسیحیت

مرکز چاپ و نشر دانشگاه مستقیما زیر نظر ریاست دانشگاه فعالیت می‌نماید و تاکنون 140 عنوان کتاب را منتشر نموده است. این مرکز دارای دو انتشارات می‌باشد:

• انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب:  که فعالیت خویش را بر چاپ و نشر کتب تالیفی و ترجمه شده توسط محققان و اعضای هیئت علمی دانشگاه و پژوهشگران در حوزه ادیان و مذاهب متمرکز نموده است و تاکنون 80 عنوان کتاب منتشر کرده است.
• نشر ادیان: که فعالیت خویش رابر چاپ و نشر کتب تالیفی و ترجمه شده توسط محققان خارج از دانشگاه که در زمینه ادیان و مذاهب فعالیت می‌نمایند متمرکز نموده و تاکنون 60 عنوان کتاب منتشر کرده است.

افزون بر موارد فهرست شده، راهنمایی و هدایت پایان نامه‌های دانشجویی در حوزه گفت‌وگوی اسلام و مسیحیت، برگزاری همایش‌ها و دوره‌های کوتاه مدت با محوریت الهیات تطبیقی (اسلامی – مسیحی) و تبادل دانشجو و استاد با دانشگاه‌ها و دپارتمان‌های الهیات مسیحی از دیگر اقدامات دانشگاه ادیان و مذاهب در عرصه مناسبات و روابط اسلامی مسیحی بوده است.