دکتر احمدرضا مفتاح دانشیار دانشگاه ادیان و مذاهب در یکی  از سلسله نشست‌های «تأملات» که از سوی مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات حوزه‌های علمیه، با همکاری دانشگاه ادیان و مذاهب و با موضوع «پارادایم های تبشیر و استراتژی های جدید تبشیری» برگزار شد، به تبیین شش پارادایم تبشیری در ادوار مختلف تاریخ پرداخت.  وی در ابتدا گفت: گرچه رویکرد ما در دانشگاه ادیان و مذاهب، رویکرد گفت‌و‌گویی است و به دنبال این هستیم که از طریق گفت‌و گو به تعامل بین ادیانی و همزیستی مسالمت آمیز برسیم، اما در مورد فعالیت‌های تبشیری در جهان اسلام حساسیت داریم و لازم است در این زمینه روشنگری صورت گیرد. زیرا فعالیت‌های تبشیری منجر به تضعیف باورهای دینی می‌شود.

شش پارادایم تبشیری در ادوار مختلف تاریخ

وی افزود: فعالیت‌های تبشیری در طول تاریخ به شش پارادایم قابل تقسیم است: مرحله نخست، مربوط به مسیحیت اولیه می‌باشد که  به زمان حواریون حضرت عیسی(ع) بر می‌گردد. مرحله دوم تبشیر کلیسای شرق در دوره امپراطوری بیزانس است. مرحله سوم، تبشیر در دوره قرون وسطی است که بیشترین حجم توسعه فعالیت‌های تبشیری در این دوران بود و توسط راهبان کلیسای کاتولیک انجام می‌شده است. مرحله چهارم، مربوط به نهضت اصلاح دینی است که علاوه بر فعالیت تبشیری کلیسای کاتولیک،  پرچمداری تبشیر  به دست پروتستان ها رسید. مرحله‌های پنجم و ششم، تبشیر در دوره‌های مدرن و پست مدرن  است که تبشیر مسیحی در دوره معاصر است.

دشواری مسیر تبشیری ها، در مواجهه با فرهنگ های اصیل

نویسنده کتاب مسیحیت تبشیری به بیان تفاوت فعالیت‌های تبشیر در دوره قدیم و جدید پرداخت و گفت: در دوره‌های گذشته که مبشران مسیحی به صورت علنی اجازه فعالیت داشتند، مهمترین مانع فعالیت‌های آنان انسجام فرهنگی جوامعی همچون ایران بود. لذا برای تغییر نگاه دینی مردم  به دنبال ایجاد تحول در فرهنگ آن‌ها رفتند تا راه برای تبشیر و تغییر کیش باز شود. از زمان استقلال طلبی کشورهای تحت سلطه استعمار و مقاومت این کشورها در برابر فرهنگ غرب، مبلغان مسیحیت به بازاندیشی در روش‌های تبشیری پرداختند.

میسیولوژی یا علم تبشیر

در جهان مسیحیت، بخصوص در ایالات متحده امریکا برای آسیب‌شناسی و چاره‌اندیشی فعالیت‌های تبشیری در گذشته، به میسیولوژی یا علم تبشیر روی آوردند و به این منظور دپارتمان ها،  رشته‌های تحصیلی و انجمن‌های زیادی، از جمله انجمن میسیولوژی آمریکا، را راه انداختند و نشریات و کتاب‌های زیادی را منتشر کردند. میسیولوژی چهار زیر شاخه دارد: 1.تاریخ، به منظور بررسی نقاط قوت و ضعف فعالیت‌های تبشیری گذشته، 2.علوم اجتماعی، به منظور بهره‌گیری از علوم مختلف جامعه شناسی، مردم شناسی، روان شناسی، اقتصاد و مانند آن. 3.الاهیات، به منظور بازسازی الاهیات متناسب تبشیر، 4. استراتژی ها. از جمله استراتژی‌های آنان این بود که تحت تاثیر الاهیات زمینه‌‌مند‌ سازی (contextualization) مبشران مسیحی بدون دخل و تصرف در فرهنگ کشورهای دیگر به تبشیر بپردازند.

استراتژی های تبشیری در مواجهه با جهان اسلام/ کاشت کلیسا یا کلیسای خانگی

دانشیار دانشگاه ادیان و مذاهب گفت: با توجه به ممنوعیت فعالیت علنی تبشیری در برخی کشورها، از جمله جمهوری اسلامی ایران، یکی از استراتژی‌های مورد نظر آنان استراتژی «کاشت کلیسا» است که  کلیسای خانگی از مصادیق آشکار آن محسوب می شود.

وی ادامه داد: کلیساهای خانگی با افراد کمی مثلا با سه نفر ایجاد می‌شود و به مرور گسترش پیدا می‌کند و هر یک از اعضا زمینه را برای ایجاد کلیساهای خانگی جدید فراهم می‌کنند. این نوع کلیسا هزینه و امکانات آنچنانی نیاز ندارد و مقید به آداب و رسوم خاصی نیست. این کلیساها از هر فرصتی برای جذب افراد جدید استفاده می‌کنند. این استراتژی به نظر می رسد مختص جوامع اسلامی است.

مطالعات تطبیقی

دکتر مفتاح در پایان با پاسخ به پرسشی که «برخی معتقدند از الاهیات تطبیقی به نفع تبشیر استفاده می شود. نظرتان در این باره چیست؟»گفت: یکی از چالش‌های الاهیات تطبیقی مساله چگونگی حفظ هویت دینی است. نظریه پردازان الهیات تطبیقی به معنای جدید، مثل فرانسیس کلونی، کاترین کورنل و فون استوش، نظرشان این است که از ظرفیت الاهیات دیگری برای تقویت و تعمیق آموزه‌های دین خودی می‌توان استفاده کرد. در الهیات تطبیقی مشارکت کنندگان می‌توانند با فرض انحصارگرایی از مباحث الاهیاتی دیگری استفاده کنند. بنابر این، با توجه به اینکه الاهیات تطبیقی گفت‌و‌گوی نخبگانی است، جنبه استفاده ابزاری برای تبشیر منتفی است.